31 lipca 2023. Wydatki lokalnych społeczności w czasie wojny wywołują krytykę w społeczeństwie. Niemal codziennie w mediach społecznościowych pojawiają się wpisy o nie- priorytetowych zakupach po „skandalicznych” cenach. W komentarzach Ukraińcy są oburzeni zakupem, na przykład, beczek i noży do warzyw do schronisk szkolnych i domagają się, aby rząd został zmuszony do przeznaczenia środków wyłącznie na potrzeby obronne. Ale czy rząd centralny może ograniczyć wydatki lokalne?
Niedawno prezydent Wołodymyr Zełenski zwrócił się do władz lokalnych w związku ze skandalami dotyczącymi zamówień publicznych w regionach: „Kostka brukowa, dekoracje miejskie, fontanny mogą poczekać – najważniejsze jest zwycięstwo “. Wcześniej szef frakcji Sługa Ludu, David Arakhamia, wydał „ostatnie ostrzeżenie” dla urzędników samorządowych. „Społeczeństwo jest bardzo niezadowolone z waszych działań” – powiedział Arakhamia lokalnym władzom. Argumentował, że niecelowe wydatki destabilizują społeczeństwo, które „prowadzi trudne życie, radząc sobie nie tylko z przetrwaniem, ale także z wolontariatem, datkami na armię i optymistycznym spojrzeniem w przyszłość”.
Od prawie roku Ministerstwo Finansów pracuje nad zmianami legislacyjnymi, które mogą odebrać samorządom około 100 mld UAH dochodów rocznie. Chodzi o dochody z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) płaconego od wynagrodzeń wojskowych. Eksperci twierdzą, że w obliczu licznych skandali związanych z remontami stadionów lub układaniem nawierzchni, dokument Ministerstwa Finansów może nabrać nowego impulsu. Jednak rząd nie spieszy się z przedstawieniem go do rozpatrzenia przez Radę Najwyższą. Analitycy tłumaczą to opóźnienie faktem, że zaostrzy to tylko stosunki między rządem centralnym a władzami regionalnymi. Doszło już do konfrontacji między administracją prezydencką a burmistrzami Kijowa i Czernihowa, którzy wykorzystują budżet według własnego uznania.
Ogólnie rzecz biorąc, budżety lokalne wzrosły podczas wojny. Dla porównania, w 2020 r. ich łączna kwota wyniosła 470 mld UAH, a w tym roku ma wynieść ponad 600 mld UAH. Budżet państwa na 2023 r. wynosi 2,6 bln UAH w wydatkach. Budżety lokalne stanowią prawie 25 proc. budżetu państwa.
Budżety lokalne są tworzone przez podatki i transfery z budżetu państwa. Dochody podatkowe stanowią większość ich całkowitych dochodów. Największym podatkiem dla budżetów samorządowych jest podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), którego część trafia do budżetu regionalnego i budżetu państwa, ale lwia część, bo 64 proc., pozostaje w budżecie społeczności, w której zarejestrowany jest pracodawca.
W 2022 r. podatek dochodowy od osób fizycznych od dochodów wojskowych przekazany do budżetów lokalnych wyniósł 83,6 mld UAH. W okresie styczeń-czerwiec 2023 r. wyniósł on 50 mld UAH. Według analityków Kijowskiej Szkoły Ekonomii (KSE), w tym roku prawdopodobnie osiągnie 100 mld UAH.
Te dodatkowe dochody doprowadziły do nadwyżki w budżetach lokalnych, która według komitetu podatkowego Rady Najwyższej w pierwszych pięciu miesiącach tego roku wyniosła 61,5 mld UAH. Stało się to dodatkowym zasobem dla społeczności do dokonywania licznych zakupów.
Eksperci twierdzą, że wielkość wydatków inwestycyjnych budżetów lokalnych w tym roku wraca do poziomu sprzed wojny. W sumie w 2023 r. władze lokalne planują wydać 112,97 mld UAH na wydatki inwestycyjne, z czego 23,38 mld UAH zostało sfinansowanych w ciągu ostatnich pięciu miesięcy. Pieniądze te zostaną wydane na węzły komunikacyjne, obwodnice, wyposażenie szkół, itp.
Oczekiwanie społeczeństwa jest jasne: czy wydatki z budżetu lokalnego nie mogą być skierowane na armię? Okazuje się, że nie.
„Wydatki budżetu lokalnego nie mogą obejmować wydatków na wojsko. Środki te mogą być przekierowane tylko decyzją rad lokalnych, ale jak dotąd nie było takiego wniosku” – wyjaśnia Dmytro Bojarczuk, dyrektor wykonawczy Centrum Badań Społeczno-Ekonomicznych CASE Ukraina.
Oleksandra Betliy, ekspert w Instytucie Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych, podziela tę samą opinię. „Zgodnie z ukraińskim prawem, jedyną rzeczą, która zmieniła się w lokalnych budżetach podczas wojny, jest to, że władze lokalne mogą finansować obronę terytorialną”.
Potwierdza to mer Kijowa Witalij Kliczko: „Zgodnie z prawem, środki nie mogą być przekazywane bezpośrednio z budżetów lokalnych do Sił Zbrojnych Ukrainy. Władze lokalne mogą finansować potrzeby jednostek wojskowych zarejestrowanych w społeczności tylko na wniosek samych wojskowych”.
Kijów przeznaczył ponad 1,2 mld UAH na wsparcie sił zbrojnych. Pieniądze są wydawane na mundury wojskowe, kamizelki kuloodporne i hełmy, zakup dronów, stacji radiowych i naprawę sprzętu wojskowego. Burmistrz Kijowa poinformował, że w ubiegłym roku z budżetu stolicy na finansowanie sił bezpieczeństwa i obrony przeznaczono prawie 850 mln UAH. W pierwszych sześciu miesiącach tego roku na te cele przeznaczono ponad 380 mln UAH.
Jednym z popularnych mitów dotyczących wykorzystania środków budżetowych jest to, że nie można ich przekierować na inne potrzeby. Na przykład, jeśli pieniądze zostały przeznaczone na remonty dróg lub parków, to po prostu nie można ich wydać na siły zbrojne.
Według eksperta ekonomicznego i politologa Ołeksija Buriaczenki „na poziomie lokalnym wszystko jest jeszcze prostsze – wystarczy inicjatywa deputowanych lokalnych władz i odpowiednia decyzja na sesji rady miasta, aby dokonać realokacji środków. Myślę, że to jest to, co najbardziej oburza społeczeństwo: mając możliwość wsparcia wojska, samorządy rolują pieniądze na asfalt, sadzą klomby i bielą chodniki. Na takie <<drobiazgi>> wydaje się bardzo duże sumy i to jest naprawdę trochę nie na czasie” – dodaje analityk.
Jednocześnie wielu ekspertów apeluje o niełączenie wszystkich przypadków pod hasłem „zdrady”. Czasami społeczeństwo przesadnie reaguje na w pełni uzasadnione decyzje władz, nie rozumiejąc szczegółów. Dyskusja na temat kostki brukowej wyraźnie pokazała, że ani władze państwowe, ani lokalne w Ukrainie nie są skłonne do publicznego wyjaśniania swoich decyzji, choć w czasie wojny powinno się to robić znacznie częściej.
Wiktoria Czyrwa
Photo by Alexander Grey on Unsplash