4 kwietnia 2024. W Ukrainie zakończyła się kampania składania elektronicznych deklaracji za 2023 rok. Według Narodowej Agencji Zapobiegania Korupcji swoje dochody zgłosiło 664 000 urzędników, mniej niż w 2022 roku. Warto zauważyć, że NAZK przeprowadza obecnie pełną weryfikację deklaracji przy użyciu nowych procedur. Społeczeństwo czeka na ocenę oświadczeń, aby dowiedzieć się, którzy urzędnicy i jak bardzo wzbogacili się podczas wojny.
W kwietniu 2024 roku Narodowa Agencja Zapobiegania Korupcji rozpoczęła już 312 pełnych kontroli. Zakończono kontrolę 13 deklaracji, w wyniku których wykryto nieprawdziwe informacje na ponad 9 mln UAH.
„Bez tak skutecznego narzędzia, jakim są oświadczenia, nie będziemy w stanie zbudować uczciwej służby publicznej, która cieszyłaby się zaufaniem i szacunkiem obywateli. Uczciwe oświadczenia majątkowe funkcjonariuszy publicznych to przecież reputacja i autorytet całego państwa, które musimy chronić już dziś przed zagrożeniami zewnętrznymi i potencjalnymi wyzwaniami w przyszłości. NAZK ze swojej strony będzie nadal pracować nad ulepszeniem procesu składania e-deklaracji, aby uczynić go jeszcze wygodniejszym dla składających oświadczenia i umożliwić obywatelom skuteczne monitorowanie uczciwości urzędników publicznych” – powiedział szef Agencji Wiktor Pawłuszczyk.
Wstępna analiza deklaracji wykazała, że co szósty urzędnik ma nowe mieszkanie lub dom, a co trzeci nowy samochód. W ciągu dwóch lat inwazji na pełną skalę ich oszczędności wzrosły o co najmniej jedną czwartą.
Oczywiście, opinia publiczna jest zainteresowana danymi o dochodach najwyższych urzędników państwowych. Zgodnie z deklaracją Wołodymyra Zełenskiego, dochody prezydenta i członków jego rodziny w 2023 roku wyniosły 12 423 008 UAH. Dochód samego Zełenskiego – prawie 5 mln UAH – składał się głównie z pensji, a także odsetek z depozytów bankowych i dochodu z wynajmu nieruchomości.
Natomiast ukraińscy ministrowie zarobili w 2023 roku łącznie około 23 mln UAH- zgodnie z elektronicznymi deklaracjami. Oficjalnie żaden z wysokich urzędników Rady Ministrów nie odważył się zarobić więcej niż prezydent, a liderem pod względem wysokości zarobków w ubiegłym roku został minister spraw zagranicznych Dmytro Kułeba – 1 368 700 UAH. To nieco więcej niż w 2022 roku. Na drugim miejscu jest minister sprawiedliwości Denis Malyuska, który w ciągu roku zarobił 1 235 200 UAH. Najmniej zarabiającym ministrem był Rustem Umerov z wynagrodzeniem 442 300 UAH, ale został mianowany ministrem obrony dopiero 3 września.
NAZK wyjaśnia, że oficjalne wynagrodzenie i dochód to nie to samo. Oficjalna pensja stanowi 65-75 proc. całkowitego dochodu osób składających deklaracje. Reszta to prezenty, pożyczki, odsetki, zasiłki, wypłaty z ubezpieczeń, tantiemy i dochody ze zbycia papierów wartościowych. Są one trudne, a czasem niemożliwe do zweryfikowania, choć zwykle stanowią źródło wygodnego życia i zdobytego majątku.
Warto zauważyć, że nabywając nowe aktywa, urzędnicy nie tylko nie zmniejszyli swoich oszczędności gotówkowych z poprzednich lat, ale znacznie je zwiększyli. W ten sposób gotówka i depozyty bankowe osób składających oświadczenia analizowane przez ekspertów wzrosły o około jedną czwartą w ciągu dwóch lat wojny: o 1 mln EUR, 100 mln UAH i 6 mln USD (z wyłączeniem innych walut).
W rzeczywistości liczby dotyczące majątku zdobytego podczas wielkiej wojny są prawdopodobnie wyższe, ponieważ nie wszyscy deklarujący wypełniają swoje obowiązki w dobrej wierze.
„Sposób, w jaki niektórzy urzędnicy państwowi traktują wypełnianie oświadczeń, wyraźnie pokazuje albo brak zrozumienia znaczenia składania oświadczeń, albo lekceważenie społeczeństwa. Mowa o licznych błędach, nieścisłościach, wypełnianiu niewłaściwych rubryk itp. Jednocześnie brak przyjaznego dla użytkownika interfejsu do poprawiania błędów komplikuje proces korygowania przypadkowych nieścisłości, a brak odpowiedniej kary za błędy w deklaracjach sprawia, że ludzie chcą ich unikać” – komentuje Ołeksij Iwankin, założyciel Opendatabot.
Oto wyraźny przykład: jeden z kijowskich sędziów wymienił w swoim oświadczeniu nowy samochód, który kupił za pięć lub dziesięć tysięcy hrywien. Kiedy dziennikarze popularnej publikacji zapytali, gdzie sprzedaje się tak tanie samochody, sędzia odpowiedział, że wszyscy to robią. Powiedział, że zrobił to, aby uniknąć płacenia wyższych podatków.
W deklaracjach, jak mówią w NAZK, można spotkać piekarnik za 250 tys. UAH, lodówkę za pół miliona, karabin za 300 tysięcy, itd. Niektórzy żartownisie wpisują do deklaracji swoje zwierzęta domowe. A ogólnie starają się „przekierować” swoje majątki na żony czy babcie.
Szczegółowa analiza deklaracji dopiero nadejdzie, ale NAZK już zauważyła, że istnieją rozbieżności między zadeklarowanym majątkiem a faktycznym poziomem życia posłów, ministrów i urzędników różnych szczebli, którzy nauczyli się obchodzić wszystkie zasady i wymogi deklaracji elektronicznych. Jeden z szefów departamentu celnego zadeklarował więcej niż jego roczna pensja w prezentach od krewnych, podczas gdy sędzia sądu rejonowego w Mariupolu otrzymał w prezencie 2,5 mln UAH. Skandaliczny deputowany z partii zakazanej, Jurij Bojko, który ma już setki milionów hrywien w aktywach, otrzymał hojny prezent w wysokości 25 mln UAH od swojej żony w 2023 roku.
Jak już pisaliśmy, w latach 2020-2023 rodzina Pawła Kyrylenki, byłego szefa Donieckiej Obwodowej Administracji Państwowej, a obecnie szefa Komitetu Antymonopolowego, nabyła nieruchomości i samochody o wartości ponad 70 mln UAH. W szczególności czteropokojowe mieszkanie o powierzchni 200 metrów kwadratowych w Kijowie o wartości 6,2 mln UAH, które zostało ostrożnie zarejestrowane na nazwisko 77. letniej babci żony Kirilenki.
Niewykluczone, że przykładów takiej kreatywności deklarujących będzie znacznie więcej. Dzięki obowiązkowemu ujawnianiu deklaracji podobne przypadki są upubliczniane i omawiane. I są konsekwencje dla pozbawionych skrupułów urzędników– przynajmniej reputacyjne. Eksperci uważają, że analiza deklaracji i ujawnianie dowodów rozbieżności w dochodach i stylu życia jest obecnie jednym z najskuteczniejszych i najpotężniejszych narzędzi w walce z korupcją.
Wiktoria Czyrwa
Photo by Brock Wegner on Unsplash