5 października 2023. Rada Najwyższa pracuje nad projektem ustawy nr 9269, wprowadzającej dożywotnie monitorowanie finansów ukraińskich osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne pod kątem zgodności ze standardami UE i FATF (Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy). Jeśli ustawa zostanie przyjęta, umożliwi skuteczną kontrolę finansową majątku najwyższych urzędników nawet po opuszczeniu stanowiska. W Radzie zapewniają, że będzie wystarczająco dużo głosów ZA.
Osoby znaczące politycznie (politically exposed persons, PEP) to osoby zajmujące ważne stanowiska rządowe. W Ukrainie takimi osobami są prezydent, premier, członkowie rządu, deputowani ludowi, sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony, prezes i członkowie zarządu Narodowego Banku Ukrainy, przewodniczący i sędziowie Sądu Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, wyższych sądów wyspecjalizowanych. Członkowie ich rodzin i współpracownicy biznesowi również kwalifikują się jako PEP. Pełny wykaz tych stanowisk znajduje się w obowiązującej ustawie „O zapobieganiu i przeciwdziałaniu legalizacji (praniu) dochodów uzyskanych z przestępstwa, finansowaniu terroryzmu oraz finansowaniu rozprzestrzeniania broni masowego rażenia”. Ukraina zobowiązała się do wdrożenia tych zaleceń, podpisując umowę stowarzyszeniową z UE. Ustawa ta została przyjęta przez Radę Najwyższą w 2014 roku, ale wówczas nie spełniała wymogów FATF.
W 2019 roku dokument został poddany pod głosowanie po raz kolejny, uwzględniając życzenia organizacji międzynarodowych – w szczególności stwierdzono, że wszelkie transakcje finansowe osób znaczących politycznie powinny być monitorowane i kontrolowane przez całe życie, niezależnie od tego, czy osoba publiczna pełni funkcję publiczną, czy złożyła już rezygnację. Posłowie jednak negatywnie ocenili te normy, uznając je za „nadmierną ingerencję w życie prywatne osoby, która długo nie sprawuje urzędu i nie pełni funkcji publicznych”.
W listopadzie ubiegłego roku, nawiązując do europejskiej praktyki, deputowani przyjęli zasadnicze zmiany w obowiązującym prawie – określili okres monitorowania urzędników w statusie PEP do trzech lat od chwili zwolnienia, czyli poniżej oczekiwań międzynarodowych. Po trzech latach najwyżsi urzędnicy mogli swobodnie i bezkarnie korzystać z majątku pozyskanego dzięki korupcji. Poza tym byli urzędnicy mogli korzystać ze wszystkich kontaktów, jakie posiadali podczas pracy na rzecz państwa.
To nie spodobało się międzynarodowym partnerom Ukrainy. Obecnie wprowadzenie dożywotniego monitoringu finansowego osób znaczących politycznie jest jednym z kluczowych warunków kontynuacji współpracy z MFW i rozpoczęcia negocjacji w sprawie przystąpienia Ukrainy do UE. Dlatego deputowani planują przyjęcie kolejnej ustawy, która przewiduje monitorowanie przez całe życie.
Co nowego w tych rekomendacjach? Oprócz tego, że w polu widzenia znajdą się sami PEP, monitoring finansowy będzie dotyczył także członków ich rodzin.
Mąż, żona, matka, ojciec, siostry, babcia, dziadek, wnuki, konkubiny, a nawet kochanki – to osoby wpisane do rejestru osób, które będą monitorowane. To dość istotna zmiana, gdyż na tle licznych afer korupcyjnych najwyżsi urzędnicy zazwyczaj ostrożnie przekazują cały swój majątek bliskim i dalszym krewnym. Takich przykładów jest wiele.
Serhii Nazarenko, analityk grupy Lewiatan, zauważa, że „monitoring finansowy ma fundamentalne znaczenie dla UE, ponieważ stał się praktyką międzynarodową, szeroko rozpowszechnioną w Unii Europejskiej i poza nią. Jest to monitoring finansowy osób, którzy zajmowali wysokie stanowiska polityczne lub pracowali w organizacjach międzynarodowych, czyli mieli znaczący wpływ. Dlatego mają podobne ustawodawstwo, które skutecznie funkcjonuje, i chcieliby wprowadzić lepsze praktyki w naszym kraju, ponieważ w Ukrainie istnieje ryzyko, że przyznane nam pieniądze nie zostaną wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem. Dlatego zalecają przyjęcie odpowiednich normatywnych aktów prawnych”.
Powrót do monitorowania finansów PEP przez całe życie ma jednak swoje wady. W szczególności, zdaniem ekspertów, tak rygorystyczne wymagania mogą zniechęcić wielu potencjalnych reformatorów do wejścia do służby publicznej.
Przedstawiając innowacje nowego projektu ustawy, eksperci zauważają, że instytucje finansowe będą dokładnie sprawdzać wszystkie transakcje finansowe. Twierdzą, że taka reasekuracja będzie korzystna, jeśli Ukraina rzeczywiście planuje pokonać korupcję.
Ustawa przewiduje jednak normy łagodzące. Przykładowo, jeśli bank przeprowadzi audyt w ciągu roku od zakończenia przez daną osobę sprawowania urzędu lub funkcji politycznych i nie stwierdzi żadnych zagrożeń, może zaprzestać takich audytów w przyszłości. Oznacza to, że bank będzie brał pod uwagę podprogowe transakcje finansowe, co otworzy możliwość nieprzeprowadzania monitoringu. Dlatego kwestia „dożywotnio czy nie” jest nadal do dyskutowania.
Wiktoria Czyrwa
Photo by Markus Winkler on Unsplash