11 kwietnia 2023. Rada Najwyższa odwołała szefa Izby Obrachunkowej Walerija Patskana. Na stanowisko szefa Izby kandyduje były wiceminister finansów Hennadiy Plis. Zdaniem ekspertów, przetasowania ostatecznie ugruntują dążenie Biura prezydenta do „ręcznego” sterowania środkami budżetowymi, w szczególności funduszami obronnymi.
Powoływaniu członków Izby Obrachunkowej, a zwłaszcza jej szefa, zawsze towarzyszą skomplikowane polityczne targi i głośne odwołania ich poprzedników. Obecne przetasowania nie są wyjątkiem. Jeszcze w grudniu ubiegłego roku próbowano odwołać Valerija Patskana, ale zabrakło głosów. W tym samym czasie parlament powołał na członka Izby Obrachunkowej Gennadiya Plisa, który wcześniej kierował Państwową Służbą Audytu. Plis był kiedyś pierwszym zastępcą szefa kijowskiej Miejskiej Administracji Państwowej Witalija Kliczki i uznano go za osobę akceptowalną przez Biuro Prezydenta. Natomiast Patskan, który został szefem Izby przed wyborem Wołodymyra Zelenskiego na prezydenta, nie jest akceptowany przez jego otoczenie.
Widocznie w ciągu tych czterech miesięcy ekipa prezydenta znalazła wystarczająco dużo argumentów dla deputowanych, gdyż większością 250 głosów przegłosowano wniosek o wotum nieufności wobec Walerija Patskana. W rezultacie przestał on być zarówno przewodniczącym, jak i członkiem Izby Obrachunkowej. Odwołany urzędnik uważa, że ta decyzja jest sprzeczna zarówno z Konstytucją Ukrainy, jak i z prawem. Zapowiada, że ta „absolutnie polityczna decyzja zostanie w przyszłości poddana ocenie prawnej”.
Misją Izby Rachunkowej jest pomoc władzom w poprawie efektywności i przejrzystości zarządzania finansami publicznymi, zapewnienie odpowiedzialności, wykrywanie korupcji, promowanie zaufania publicznego i pomoc w oszczędnym, skutecznym i efektywnym otrzymywaniu i wykorzystywaniu środków publicznych dla dobra obywateli. Jednakże opinia publiczna nie wie praktycznie nic o skuteczności i wynikach pracy tego organu.
Nawet wyspecjalizowani eksperci nie będą w stanie przypomnieć sobie audytu na dużą skalę, oszustwa państwowego na dużą skalę czy znaczącego osiągnięcia antykorupcyjnego Izby Obrachunkowej. Bo one praktycznie nie istniały.
Analitycy mówią teraz, że realizacja strategii rozwoju Izby Rachunkowej zakończyła się fiaskiem. Do 1 stycznia 2023 r. udało się zrealizować tylko 10 z 68 celów jej działalności. Mimo prawie dwukrotnego zwiększenia wydatków budżetu państwa dzięki pomocy partnerów międzynarodowych, kwota środków skontrolowanych przez Izbę spadła o 40 proc., liczba przeprowadzonych kontroli, która jest główną specjalizacją Izby, spadła z 50 do 20.
W czerwcu 2022 roku w opinii Komisji Europejskiej dotyczącej wniosku Ukrainy o członkostwo w UE pojawiło się „ostateczne ostrzeżenie” o konieczności stosowania międzynarodowych standardów w Izbie Rachunkowej Ukrainy. A ostatnio Komisja Europejska opublikowała raport o wypełnianiu przez Ukrainę zobowiązań, w którym stwierdza, że w tej sprawie nie ma postępu.
Pavlo Frolov, członek parlamentarnej komisji ds. regulaminu, etyki i organizacji pracy, wyjaśnia: „Bezstronni urzędnicy europejscy stwierdzają niską jakość audytu, kontrole zamiast audytów, minimalny wpływ zaleceń Izby i słabą komunikację pracy. Pierwszymi i praktycznie jedynymi nietechnicznymi poprawkami do obowiązującej ustawy o Izbie Obrachunkowej lobbowanymi przez jej prezesa były poprawki dotyczące zniesienia górnego limitu wynagrodzeń dla prezesa i członków Izby, co pozwalało na inne przeznaczenie środków budżetowych wydzielonych na pracowników na premie”.
W czasie wojny, gdy wydatki budżetowe gwałtownie rosną, niezależność, przejrzystość i odpowiedzialność Izby ma szczególne znaczenie. Jednak wzrost wydatków budżetu państwa nie znalazł odbicia w wysokości środków skontrolowanych przez Izbę Obrachunkową. Skontrolowano wydatki rzędu 241 mld UAH, czyli o prawie 40 proc. budżetu. Izba Rachunkowa nie poczyniła większych postępów w stosunku do standardów radzieckiego CRU (Departamentu Kontroli i Audytu).
Izba Obrachunkowa odegra szczególnie ważną rolę w powojennej odbudowie Ukrainy – na odbudowę państwa może zostać wydanych ponad 700 mld USD. Izba Obrachunkowa powinna skupić się na audycie zgodnym ze wszystkimi międzynarodowymi standardami, a nie na kontrolach instytucji.
Zdaniem ekspertów, wybierając nowego szefa Izby Obrachunkowej, Rada Najwyższa powinna postawić na przejrzysty i otwarty konkurs. Powinna wybrać specjalistów z odpowiednim doświadczeniem i umiejętnościami, którzy byliby neutralni politycznie i bezstronni. Tylko od takiego podejścia zależy jakość przeprowadzanych przez nich kontroli budżetowych. Szczególnie wykorzystanie środków otrzymanych na odbudowę Ukrainy od partnerów i środków skonfiskowanych agresorowi. A także środków budżetowych. Bo tak naprawdę nie ma środków budżetowych, są tylko pieniądze podatników.
Wiktoria Czyrwa
Photo by Hunters Race on Unsplash