17 marca 2025. Po ostatecznym wprowadzeniu w Unii Europejskiej mechanizmu cła węglowego (CBAM) potencjalna wartość utraconych inwestycji w ukraińską gospodarkę w latach 2026–2030 szacowana jest na 2,7 mld USD. Możliwe straty ukraińskiego eksportu w pięcioletnim okresie mogą sięgnąć 4,7 mld USD. Takie zaktualizowane dane, oparte na wskaźnikach z 2024 roku, opublikowało centrum analityczne GMK Center.
Przypomnijmy, że CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) to mechanizm dostosowania granicznego emisji dwutlenku węgla, wprowadzony przez UE w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych i zapobiegania „ucieczce emisji węgla”. Zakłada on, że importerzy do UE muszą płacić dodatkowe cło, jeśli produkcja pochodzi z krajów o wyższych emisjach CO2 niż w UE. CBAM zaczął obowiązywać w trybie testowym od 1 października 2023 roku, a od 2026 roku firmy będą zobowiązane do uiszczania tego podatku. Ukraina jako kraj eksportujący stal, cement, nawozy i inne towary o wysokim śladzie węglowym, musi dostosować się do tych wymagań poprzez wdrożenie własnego systemu regulacji emisji węgla, co jest jednym z warunków integracji europejskiej.
Unia Europejska pozostaje głównym partnerem handlowym Ukrainy: według danych GMK Center, w 2024 roku eksport z Ukrainy do UE osiągnął 24,8 mld dolarów.
Jednocześnie 14,5 proc. tej produkcji podlega mechanizmowi transgranicznej regulacji emisji węgla, tak więc wdrożenie CBAM spowoduje dodatkowe trudności dla ukraińskich przedsiębiorstw eksportujących swoje produkty do krajów UE.
Centrum analityczne zauważa, że negatywny wpływ CBAM na ukraińską gospodarkę z biegiem lat będzie się tylko nasilał. W 2026 roku straty PKB mogą sięgnąć 1,4 mld USD, a do 2030 roku wzrosnąć do 7,25 mld USD.
Z kolei Federacja Pracodawców Ukrainy zauważa, że z powodu wprowadzenia ekologicznej opłaty CBAM Ukraina ryzykuje utratę ponad 100 tysięcy miejsc pracy.
„Wprowadzenie mechanizmu CBAM w 2026 roku będzie poważnym wyzwaniem dla ukraińskiej gospodarki, która w dużym stopniu zależy od eksportu. Oczekuje się, że do 2030 roku CBAM spowoduje spadek PKB Ukrainy o 6,4 proc., redukcję eksportu o 6,3 proc., w tym do krajów UE o 9,8 proc., a także utratę ponad 116 tysięcy miejsc pracy” – twierdzi Federacja.
Według dyrektorki departamentu ekologii, energetyki i zielonej gospodarki Federacji Pracodawców Ukrainy Olhy Kulyk, organizacja planuje zwrócić się do rządu z propozycjami rozwiązań tych problemów, apelując o zdecydowane stanowisko w negocjacjach dotyczących aktualizacji umowy handlowej z UE, co pozwoliłoby na opracowanie skutecznego mechanizmu wsparcia wzajemnie korzystnej wymiany handlowej.
Inne badania pokazują, w jakim stopniu ukraiński biznes jest gotowy do działania w warunkach podatku węglowego.
Według badania CMD-Ukraine tylko jedna trzecia ukraińskich przedsiębiorstw jest gotowa na wdrożenie CBAM. Ankieta wśród firm ujawniła następujące tendencje: około 70 proc. respondentów stwierdziło, że ma ogólną wiedzę lub przynajmniej słyszało o Europejskim Zielonym Ładzie (Green Deal) i CBAM; około 54 proc. firm przyznaje, że wdrożenie CBAM negatywnie wpłynie na ich zdolność do dostarczania towarów do UE. Jednocześnie znaczna część przedsiębiorstw nie do końca rozumie konkretne konsekwencje dla swojej działalności. Tylko 31 proc. ankietowanych firm opracowało strategie redukcji emisji CO2, a kolejne 19 proc. stworzyło plany realizacji celów zrównoważonego rozwoju.
Według eksperta CMD-Ukraine Jewhena Iwanowa wyniki badań wskazują na główne wyzwania, przed którymi stoją ukraińskie przedsiębiorstwa w procesie adaptacji do wymagań CBAM. Wśród nich znajdują się: brak otwartego dostępu do niezbędnych danych (30 proc.), trudność w wypełnianiu dokumentacji sprawozdawczej (26 proc.), brak niezbędnej wiedzy i kompetencji (18 proc.), wysoki koszt usług doradczych (15 proc.), odmowa współpracy ze strony europejskich partnerów z powodu nadmiernego poziomu emisji (12 proc.).
Z badań wynika, że większość ukraińskich firm potrzebuje dodatkowego wsparcia i wyjaśnień w celu skutecznej adaptacji do nowych wymagań ekologicznych wprowadzanych przez UE.
Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki, ukraiński biznes nalega na konieczność odroczenia wdrożenia CBAM na szczeblu państwowych negocjacji z UE. Z prawnego punktu widzenia Unia Europejska ma możliwość udzielenia takiego odroczenia. Zgodnie z artykułem 30 rozporządzenia CBAM, w przypadku sytuacji nadzwyczajnych, które stanowią istotne zagrożenie gospodarcze, Komisja Europejska może wprowadzić tymczasowe środki korygujące.
Ukraińscy eksperci i przedstawiciele biznesu są przekonani, że skutki wojny w pełni spełniają kryteria siły wyższej.