22 maja 2023. Do tej pory dług publiczny Ukrainy przekroczył sto miliardów dolarów, a do końca tego roku może zbliżyć się do 100 proc. rocznego produktu krajowego brutto kraju. Dług publiczny gwałtownie wzrósł w wojennym 2022 roku, z 49 proc. PKB do 78 procent. Eksperci uważają, że wzrost ten jest naturalny i oferują różne opcje zarządzania długiem publicznym.
Na początku marca 2023 r. dług publiczny i gwarantowany publicznie Ukrainy wynosił 4 bln 242 mld UAH (116 mld USD). Oznacza to, że jeśli podzielimy ten dług przez wszystkich obywateli (zakładając, że w Ukrainie zarejestrowanych jest 37,5 mln osób), każdy Ukrainiec jest winien 113 000 UAH, czyli 3 000 USD. Do końca roku, jeśli Ukraina otrzyma wszystkie pożyczki od swoich partnerów, kwota ta może wzrosnąć do co najmniej 170 000 UAH.
Analitycy finansowi zwracają uwagę, że tak szybki wzrost zadłużenia w stosunku do PKB wynika nie tylko z faktu, że nasz kraj zwiększył swoje zadłużenie. Powodem jest to, że w ubiegłym roku gospodarka spadła o 29 procent. W tym roku, według najbardziej optymistycznego scenariusza, wzrost gospodarczy prawdopodobnie nie przekroczy 1-2 procent.
Ekspert ekonomiczny Serhij Konstantinow twierdzi, że osiągnięcie poziomu PKB z końca pokojowego 2021 roku zajmie 4-5 lat. Wtedy osiągnął on 200 miliardów dolarów. „Niestety, z powodu ataku agresora jesteśmy zmuszeni pożyczać znaczne środki, jednocześnie doświadczając znacznego spadku gospodarki i dochodów obywateli” – powiedział.
Jak ukraińska gospodarka radzi sobie z obsługą długu publicznego w czasie wojny? Rząd zapewnia, że wszystko jest pod kontrolą i nie powinniśmy się zbytnio martwić, ponieważ otrzymujemy wsparcie finansowe bezpłatnie lub po bardzo niskich stopach procentowych. Ale to nie potrwa długo, podkreślają urzędnicy. Mówią, że musimy osiągnąć wzrost gospodarczy, ponieważ jest to najlepszy sposób na pozbycie się wysokiego zadłużenia. Władze mają nadzieję, że wzrost można osiągnąć dzięki projektom odbudowy i pomocy międzynarodowej. Może to jednak nastąpić tylko wtedy, gdy Ukraina dokona wszystkich reform.
Eksperci wzywają do ostrożnych prognoz dotyczących długu publicznego w czasach wojny. Olena Bilan, dyrektorka działu analitycznego w Dragon Capital, mówi, że możemy i powinniśmy rozmawiać o tym, czy jesteśmy w stanie wywiązać się z naszych zobowiązań teraz i czy możemy je zmniejszyć w nadchodzących latach.
„Pole manewru jest tutaj bardzo wąskie, ponieważ nie da się zmniejszyć wydatków w czasie wojny, a na odbudowę i wypłaty socjalne potrzebne są duże kwoty” – uważa ekspertka. Zgadza się co do tego, że konieczne jest kontynuowanie negocjacji w sprawie zmiany harmonogramu euroobligacji, zrekompensowania odsetek od pożyczek i przekonania partnerów do zapewnienia większej pomocy w formie dotacji.
Oleksandr Parashchiy, szef działu badań w Concorde Capital, jest przekonany, że stosunek zadłużenia do PKB „zdecydowanie nie jest czymś, czym powinniśmy się teraz martwić. Ważna jest dynamika”. Według jego szacunków Ukraina wydała około 12 proc. PKB rocznie na obsługę i spłatę zadłużenia w latach 2019-2022, a w 2023 r. będzie to około 12 procent.
Wielu ekspertów zwraca uwagę, że długi, które Ukraina szybko powstają, są efektem pożyczek po preferencyjnych stawkach od oficjalnych wierzycieli, tj. zagranicznych rządów. Analitycy nie wykluczają wysokiego prawdopodobieństwa ich redukcji lub nawet anulowania w przyszłości po zwycięstwie w wojnie z agresorem.
Na przykład w ubiegłym roku rządowi udało się uzgodnić z wierzycielami odroczenie spłaty zadłużenia do sierpnia 2024 roku. A na początku maja oficjalni wierzyciele – Kanada, Francja, Niemcy, Japonia, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone – zgodzili się odroczyć spłatę zadłużenia zagranicznego do końca nowego programu MFW w 2027 roku. Oznacza to, że Ukraina nie będzie płacić odsetek ani dokonywać spłat. W ciągu roku Ministerstwo Finansów planuje przeprowadzić rozmowy z prywatnymi wierzycielami w celu uzgodnienia podobnych odroczeń.
Z drugiej strony, dodatkowe preferencyjne warunki zadłużenia odzwierciedlają oczekiwania dotyczące czasu trwania wojny. Jednak poprzednie odroczenie opierało się na optymistycznym scenariuszu zakończenia działań wojennych w 2023 roku i późniejszego silnego ożywienia gospodarczego. Obecnie horyzont ten został przesunięty dokładnie do końca 2023 roku, a być może nawet dalej.
Sposobem zmniejszenia presji długu publicznego na PKB, jest otrzymanie odszkodowania od państwa terrorystycznego w postaci skonfiskowanych rosyjskich aktywów.
„To złożony i długotrwały proces. Ale posuwa się naprzód. Istnieją odpowiednie decyzje ONZ i wielu krajów. Mamy nadzieję spłacić te pieniądze – około 100 miliardów dolarów – w ciągu 5-7 lat, choć w niektórych przypadkach może to potrwać nawet 10 lat” – powiedział Oleh Havrysh, główny konsultant działu prac organizacyjnych Biura Administracji Prezydenta.
Zdaniem renomowanych analityków, władze Ukrainy powinny skupić się na studiowaniu i uwzględnianiu światowych doświadczeń w zakresie spłaty długu publicznego. Przede wszystkim aktywniej pracować nad opracowaniem mapy drogowej, która będzie zawierać jasne i spójne kroki w zarządzaniu długiem publicznym po zwycięstwie.
Wiktoria Czyrwa
Photo by Towfiqu barbhuiya on Unsplash