3 czerwca 2022. Minęły ponad trzy miesiące, kiedy rosyjski agresor niesprowokowaną i nieuzasadnioną wojnę z Ukrainą. Sektor energetyczny kraju stał się „cywilnym polem bitwy”, na którym ludzie starają się utrzymać stałe i niezawodne wytwarzanie, przesył i dostawy energii elektrycznej. Obiekty krytycznej infrastruktury energetycznej, takie jak sieci wysokiego napięcia, transformatory i podstacje, były systematycznie ostrzeliwane i niszczone od pierwszych dni wojny.
Trzeba zauważyć, że „przedwojenny” sektor energetyczny Ukrainy nie był silnie uzależniony od paliw kopalnych. Udział energetyki jądrowej w krajowej produkcji energii elektrycznej przekroczył 55 proc., węgiel i gaz ziemny stanowiły jedynie 29, 2 proc., hydroelektrownie– 6, 5 proc., podczas gdy odnawialne źródła energii (wiatr, słońce i biomasa) stanowiły 8, 1 proc. energetycznego mixu.
Wydłużenie żywotności lub modernizacja działających elektrowni jądrowych są kamieniami węgielnymi ukraińskiej energetyki jądrowej. Tak się składa, że 12 z 15 bloków jądrowych osiągnęło już swój projektowy 30. letni cykl eksploatacji. Żywotność 9 bloków jądrowych została już przedłużona o 10 lat, natomiast licencje na eksploatację kolejnych 3 bloków jądrowych zostały przedłużone na 20 lat.
Znaczna część elektrowni węglowej jest stara, a prawie połowa z nich ma zostać zamknięta. 52 proc. elektrowni cieplnych działa już od ponad 60 lat. Wraz z wysoką emisją gazów cieplarnianych do środowiska, są one kosztowne w eksploatacji ze względu na wysokie koszty utrzymania i niską wydajność.
Zgodnie z Krajowym Planem Redukcji Emisji z Wielkoskalowych Spalarni do 2033 roku, Ukraina jest zobowiązana do modernizacji lub wyłączenia znacznej części swoich mocy wytwórczych ciepła. Na konferencji klimatycznej ONZ COP26 w Glasgow Ukraina zobowiązała się do wycofania węgla do 2035 roku.
Ukraina poczyniła w ostatnich latach znaczący postęp w dziedzinie energii odnawialnej.
Pod koniec 2021 r. zainstalowana moc odnawialna na Ukrainie wynosiła 9,6 GW
(w tym instalacje fotowoltaiczne dla gospodarstw domowych). W 2021 r. energia elektryczna wytwarzana ze źródeł odnawialnych osiągnęła poziom 8,1 proc., na który składało się 60 proc. z energii słonecznej, 30 proc. z wiatru, prawie 8 proc. z biomasy i biogazu oraz 2 proc. z małych elektrowni wodnych. Godne uwagi jest to, że 11 maja 2021 roku, po raz pierwszy w historii Ukrainy, dzienne pozyskanie energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii przekroczyło produkcję energii cieplnej.
Ukraina posiada doskonałe zasoby energii wiatrowej. Pod koniec 2021 roku na Ukrainie działały 34 farmy wiatrowe. W ubiegłym roku dodano prawie 359 MW mocy wiatrowej. W ostatnim czasie w projekty wiatrowe w Ukrainie zainwestowano ponad 3 mld EUR. Przy zainstalowanej mocy 1 672,945 MW energia wiatrowa stanowiła 19,8 proc. całkowitej mocy OZE zainstalowanej na Ukrainie i 2,72 proc. – krajowej mocy wytwórczej.
Po 24 lutego sektor energii odnawialnej stanął przed poważnymi wyzwaniami. Około połowa zakładów produkujących zieloną energię elektryczną w Ukrainie znajduje się w południowych regionach Zaporoża, nieopodal Mikołajowa i Chersonia, na obszarach, na których toczą się aktywne działania wojenne, w ich pobliżu lub pod kontrolą okupanta. Mamy zarejestrowane przypadki niszczenia turbin wiatrowych, paneli słonecznych, biostacji. Według niektórych szacunków około 40 proc. ukraińskich przemysłowych elektrowni słonecznych (do 1500 megawatów) zostało dotkniętych rosyjską inwazją.
Jednocześnie ponad dwie trzecie wszystkich farm wiatrowych w kraju zostało zamkniętych. Obecnie tylko 12 proc. całkowitej zainstalowanej mocy wiatrowej na Ukrainie wytwarza energię elektryczną, pozostałe instalacje są nieczynne z powodu uszkodzenia podstacji transformatorowej lub napowietrznych linii energetycznych.
Co najmniej pięć turbin zostało zniszczonych w farmach wiatrowych Myrnenska, Syvash i Novotroitska w regionie Chersonia. Ponadto najeźdźcy kradną instalacje i sprzęt z tych miejsc. Wszyscy inwestorzy OZE są przekonani, że wojna Rosji z Ukrainą jest zbrodnią wojenną, którą należy ukarać. Biorąc pod uwagę koszt inwestycji kapitałowych, koszty odbudowy zniszczonych terenów i infrastruktury, ukraińskie przedsiębiorstwa OZE będą domagać się odszkodowania od Rosji przed sądami międzynarodowymi.
Zgodnie z prognozą Ukraińskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej z końca 2021 roku, w 2022 roku spodziewano się co najmniej 1000 MW nowych dostaw energii wiatrowej. Ponadto około 4000 MW mocy wiatrowych otrzymało już pozwolenia na budowę. Ale wojna zmieniła harmonogramy i plany.
Ukraina stoi obecnie na rozdrożu. Odbudować naszą infrastrukturę energetyczną zasilaną paliwami kopalnymi i nadal w dużym stopniu polegać na brudnych zasobach energetycznych z przeszłości, czy też ożywić naszą gospodarkę poprzez przejście na zieloną, lokalną, zrównoważoną energię ze źródeł odnawialnych?
W projekcie Krajowego Planu Działania na rzecz Odnawialnych Źródeł Energii Ukrainy wyznaczono już cele osiągnięcia 25 proc. udziału odnawialnych źródeł energii (w tym dużych elektrowni wodnych) w energii elektrycznej do 2030 roku.
Wydarzenia ostatnich miesięcy wskazują potrzebę wyznaczenia jeszcze ambitniejszych celów dla ukraińskiej energetyki odnawialnej, która mogłaby być teraz eksportowana do państw członkowskich UE, ponieważ nasze sieci są zsynchronizowane z ENTSO-E.
Zgodnie z celami Zielonego Ładu Ukraina powinna również dążyć do tego, aby do 2030 r. 40 proc. naszej energii elektrycznej pochodziło ze źródeł odnawialnych. Zdecydowane cele stworzą pewność rynkową potrzebną do przyciągnięcia inwestycji w odbudowę po wojnie. Ukraina potrzebuje również pilnego planu niezależności energetycznej i pilnej pomocy międzynarodowej w jego realizacji. Częścią planu powinien być rozwój odnawialnych źródeł energii na szeroką skalę, a w szczególności energii wiatrowej.
Zgodnie z niedawno przedstawionym planem REPowerEU, przyspieszającym transformację energetyczną, energia wiatrowa zapewni bezpieczeństwo energetyczne, dobrobyt, zatrudnienie i pokój na Ukrainie.
Powojenna odbudowa Ukrainy powinna opierać się na energii odnawialnej.
Andriy Konechenkov,
Prezes Zarządu Ukraińskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej,
Wiceprezes Światowego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej.
Na zdjęciu od lewej: Andriy Konechenkov i Marcin Korolec (b. minister środowiska i pełnomocnik rządu ds. klimatu), dyskusja w czasie 14. Baltic Business Forum.