24 stycznia 2024. Prezydent Wołodymyr Zełenski ogłosił projekt ustawy o podwójnym obywatelstwie. Dokument ma na celu uregulowanie statusu prawnego cudzoziemców broniących Ukrainy, zaangażowanie większej liczby etnicznych Ukraińców w odbudowę kraju, uniknięcie ryzyka kryzysu demograficznego i uwzględnienie obecnych zagrożeń ze strony agresora.
To nie pierwsza inicjatywa w tej sprawie. Dwa lata temu projekty ustaw zostały wprowadzono do Rady Najwyższej, ale nigdy nie zostały rozpatrzone. Ukraińskie ustawodawstwo nadal pozostawia niepewność dla tych, którzy chcą mieć wiele paszportów. Oficjalnie państwo uznaje jedno obywatelstwo, ale nie ma kary za posiadanie paszportów z innych krajów.
Dziś, gdy ponad cztery miliony Ukraińców pozostaje za granicę z powodu inwazji pełnoskalowej, podwójne obywatelstwo może być kluczem do ich powrotu. Kwestia podwójnego obywatelstwa jest dla Ukrainy bardziej istotna niż kiedykolwiek, ponieważ problem demograficzny staje się krytyczny z powodu trwających działań wojennych. Niektóre kraje europejskie chcą, by migranci z Ukrainy pozostali w nich po zakończeniu wojny. Na przykład Niemcy, gdzie od początku inwazji mieszka ponad milion Ukraińców, uprościły proces uzyskiwania obywatelstwa.
„Według danych migracyjnych istnieje 90 proc. prawdopodobieństwo, że osoba, która spędziła za granicą ponad pięć lat, nie wróci do ojczyzny. Nie wiemy, kiedy zakończą się działania wojenne, ale Ukraińcy za granicą starają się zdobyć swój przyczółek” – mówi Wasyl Woskobojnikow, prezes Ogólnoukraińskiego Stowarzyszenia Międzynarodowych Firm Zatrudnienia.
Potwierdza to również Centrum Strategii Gospodarczej: od 1,3 do 3,3 miliona obywateli może nie wrócić w Ukrainę po wojnie. Eksperci twierdzą, że jest to dość optymistyczny obraz, ponieważ w praktyce sytuacja z powrotem Ukraińców może być znacznie gorsza. Politolog Oleg Posternak zauważa:
„Jeśli Ukraina zezwoli na podwójne obywatelstwo, nie straci części tych, dla których ukraiński paszport nie będzie wartościowy w przyszłości”.
Obecne prawo przewiduje, że jeśli dorosły Ukrainiec dobrowolnie uzyska obywatelstwo obcego kraju, istnieją podstawy do utraty ukraińskiego paszportu. Projekt prezydenta wyklucza ten przepis i jeśli zostanie przyjęty, dobrowolne nabycie paszportów pewnych krajów nie będzie uważane za podstawę do utraty obywatelstwa ukraińskiego.
Drugim powodem, dla którego Wołodymyr Zełenski promuje ideę podwójnego obywatelstwa, jest próba konsolidacji etnicznych Ukraińców na całym świecie.
„Będzie to również dotyczyć wszystkich tych, którzy pomagają Ukrainie pomimo setek tysięcy kilometrów, które nas dzielą, a także zagranicznych wolontariuszy, którzy walczą o nasz kraj. To Ukraińcy z pochodzenia, którzy już dawno udowodnili, że są Ukraińcami w duchu. I po wielu latach oczekiwania w końcu staną się Ukraińcami na podstawie paszportu. Na poziomie legislacyjnym” – powiedział Wołodymyr Zełenski, prezentując swój projekt.
Najprawdopodobniej taka konsolidacja będzie miała charakter czysto symboliczny, twierdzą politolodzy. Jest mało prawdopodobne, aby etniczni Ukraińcy mieszkający na przykład w Kanadzie przyjechali do Ukrainy dla poprawienia trudnej sytuacji demograficznej.
Jewhenia Krawczuk, zastępca przewodniczącego Komisji Polityki Humanitarnej i Informacyjnej Rady Najwyższej, jest przekonana, że
„sama inicjatywa jest bardzo słuszna. Mamy w sumie ponad 60 milionów etnicznych Ukraińców. Wielu z nich mieszka za granicą od pokoleń. Teraz oni również chcą przyczynić się do odbudowy Ukrainy i pomóc w sferze humanitarnej”.
Eksperci jednak twierdzą, że wielokrotne obywatelstwo może mieć negatywne konsekwencje. Przede wszystkim obywatel, który otrzyma ukraiński paszport, może być zobowiązany do odbycia służby wojskowej. Osoby z podwójnym obywatelstwem mogą mieć nowe obowiązki cywilne. Na przykład, aby korzystać z systemu opieki zdrowotnej, prawdopodobnie będą musieli płacić składki na fundusz ubezpieczeń społecznych w każdym kraju. Wielokrotne obywatelstwo prawdopodobnie zablokuje dostęp do kariery politycznej. Wszystkie te kwestie, zdaniem eksperta politycznego Wolodymyra Fesenki, powinny zostać doprecyzowane i uregulowane w umowach dwustronnych między krajami, których obywatelstwo dana osoba otrzymuje.
Eksperci zwracają również uwagę na zagrożenie, że w Ukrainie „powstanie wielomilionowa armia obywateli Węgier, Rumunii itd. A następnie, pod pretekstem ochrony własnych obywateli, zostaną popełnione akty ingerencji w wewnętrzne sprawy Ukrainy”. Takiego zdania jest były ambasador Ukrainy przy UE i NATO Wołodymyr Wasylenko.
Jednak prawnik Stanisław Liflianchyk nie podziela takich obaw. W końcu dokument przewiduje możliwość przyznania prawa do podwójnego obywatelstwa tylko z zaprzyjaźnionymi krajami. Projekt ustawy zawiera pełną listę takich państw. Obecnie wielokrotne obywatelstwo jest dozwolone w 130 krajach. Federacja Rosyjska nie znajduje się na tej liście.
„Prezydent proponuje podzielić państwa na grupy. W zależności od tego, do której grupy państw należy obywatelstwo danej osoby, Ukraina będzie traktować tę osobę. Jest to dość świeże i złożone podejście. Natychmiast pojawia się pytanie: czy nie dyskryminujemy w ten sposób ludzi? Czy istniało wcześniejsze porozumienie z państwami znajdującymi się na liście krajów zaprzyjaźnionych co do tego, jak na to zareagują? Na początek jest to interesujące, ale jasne jest, że odbędą się dyskusje wśród ekspertów i w Radzie Najwyższej” – podkreśla prawniczka Olha Poedynok.
Najważniejsze jest, aby mieć wystarczająco dużo woli politycznej, aby wszystkie kontrowersyjne przepisy przeszły przez dwa czytania w Radzie Najwyższej. W przeciwnym razie zmiany dotyczące obywatelstwa mogą po raz kolejny zagubić się w korytarzach parlamentu.
Jest jeszcze jeden ważny aspekt propozycji wprowadzenia podwójnego obywatelstwa: czy uzyskanie obywatelstwa innego państwa pozwoli Ukraińcom podróżować za granicę w czasie stanu wojennego. Ministerstwo Spraw Zagranicznych wypowiedziało się już w tej kwestii i odpowiedź brzmi: nie. „Te kwestie również zostały rozstrzygnięte. Człowiek ma obowiązek służyć i bronić ojczyzny, jest to przewidziane w Konstytucji Ukrainy. Wszystko to jest również uregulowane: pełnienie służby wojskowej i zobowiązania finansowe wobec państwa” – powiedział minister spraw zagranicznych Dmytro Kuleba.
Wiktoria Czyrwa
Photo by Diana Vyshniakova on Unsplash