8 września 2023 r. Wołodymyr Zełenski podpisał ustawę zakazującą sprzedaży papierosów i alkoholu w strefie wolnocłowej. Wejdzie ona w życie nie 1 września, jak planowano, lecz 1 października. Wynika to z opóźnienia w publikacji ustawy w gazecie parlamentarnej „Hołos Ukrainy”. Według autorów ustawy, opóźnienie to pozwoli nie tylko zaoszczędzić miesiąc kalendarzowy, ale przyniesie też także dziesiątki milionów hrywien zysku dla oszustów.
Na początku sierpnia Rada Najwyższa przyjęła w drugim czytaniu ustawę „O zmianach w kodeksie celnym i innych ustawach dotyczących zwalczania nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi”, która zakazuje sprzedaży papierosów i alkoholu z oznakowaniem Duty Free w czasie stanu wojennego. Inicjatorzy proponowanych zmian oczekiwali, że prezydent podpisze je do końca miesiąca, tak aby weszły w życie pierwszego dnia następnego miesiąca.
Wołodymyr Zełenski podpisał ją jednak dopiero teraz. Praktyka uchwalania prawa jest taka, że wchodzi ono w życie dosłownie następnego dnia po opublikowaniu dokumentu w oficjalnej prasie.
Jarosław Żeleźniak (frakcja Golos), przewodniczący Tymczasowej Komisji Śledczej ds. nielegalnego handlu tytoniem, postrzega to jako celowe opóźnienie ustawy. Żeleźniak twierdzi, że dzięki temu przestępcze schematy warte kilka miliardów nadal działają legalnie.
Wcześniej jego komisja pokazała obraz programu bezcłowego. W 2023 r. udział nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi przeznaczonymi do sprzedaży w sklepach wolnocłowych (z napisem duty-free) lub na eksport bez znaków akcyzy wynosi w Ukrainie ponad 50 proc. czarnego rynku wyrobów tytoniowch.
Eksperci szacują, że w 2021 r. było 48 sklepów wolnocłowych, a po rozpoczęciu przez Rosję agresji zbrojnej pozostało tylko 15. Jednak w 2021 r. sprzedano około 27 mln paczek papierosów, a w 2022 r. liczba ta spadła do zaledwie 20 mln paczek. Deputowani zwrócili uwagę na fakt, że według Państwowej Służby Celnej Ukrainy średnia sprzedaż papierosów na paragon z poszczególnych sklepów wolnocłowych wynosiła 30-35 paczek. Sugeruje to, że taka sprzedaż może być albo fikcyjna (a papierosy zostały faktycznie sprzedane w Ukrainie), albo zostały przemycone za granicę.
Podczas wojny czarny rynek wyrobów tytoniowych wzrósł do rekordowych 20 procent. Sprytni biznesmeni opracowali i udoskonalili schematy sprzedaży towarów pozornie przeznaczonych do sklepów wolnocłowych w kioskach, na billboardach i kanałach na Telegramie.
Z powodu oszustw tytoniowych budżet państwa stracił około 19 mld UAH dochodów z akcyzy i VAT w niezwykle trudnym roku wojskowym 2022. Udział szarej strefy w pierwszej połowie tego roku nie został jeszcze zbadany.
Nielegalny handel oznacza bezpośrednie straty dla budżetu. W końcu od bezcłowych paczek sprzedawanych na ulicy nie płaci się podatków. W ubiegłym roku minimalna kwota podatków wynosiła 44 UAH za opakowanie, a od 1 stycznia 2023 r. będzie to 52,85 UAH. Paczki bezcłowe stanowią 56 proc.nielegalnego rynku, czyli mają wartość około 4,5 miliarda papierosów. Nikt nie płaci za nie ani grosza do budżetu.
W czasie wojny to bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego. Przecież te środki mogłyby zostać wykorzystane na opłacenie sprzętu wojskowego, zakup broni, czy chociażby wypłatę pensji dla wojskowych. Według Danyło Hetmancewa, przewodniczącego komitetu Rady Najwyższej ds. polityki podatkowej, zakończenie tych schematów pozwoliłoby zebrać wystarczającą ilość pieniędzy na zakup 560 transporterów opancerzonych, 279 czołgów lub 136 Bayraktarów.
Wszyscy mieli nadzieję na nowe prawo, które uniemożliwi takie programy. Jednak programy te na pewno pozostaną w mocy do 1 października. Dopiero wtedy wejdzie w życie zakaz umieszczania i sprzedaży wyrobów tytoniowych wyprodukowanych na Ukrainie w sklepach wolnocłowych w czasie stanu wojennego.
Dokument przewiduje sprzedaż tylko dwóch paczek papierosów i 1 litra mocnego alkoholu na osobę dziennie. Limit dla alkoholu o zawartości do 22 proc. ustalono na 2 litry. Przekroczenie ustalonych limitów skutkuje grzywnami w wysokości od 800 do 1000 nieopodatkowanych dochodów minimalnych (13 600-17 000 UAH).
Jeśli po wejściu w życie ustawy zostaną wykryte fakty produkcji, przechowywania, transportu, sprzedaży, w tym przez producentów, wyrobów tytoniowych i papierosów elektronicznych produkowanych dla sklepów wolnocłowych, takie towary będą uważane za nieposiadające znaków akcyzy. Osoby zajmujące się sprzedażą takich towarów powinny zostać odpowiednio ukarane
Wiktoria Czyrwa