25 kwietnia 2023. W tym roku Komisja Nadzoru i Regulacji Banków oraz Nadzoru Systemów Płatniczych ukarała 20 banków na kwotę 255,5 mln UAH. To o 1/3 więcej niż w całym okresie 2022 roku i 18 (!) razy więcej niż w 2021 roku. Dlaczego polityka regulatora zmieniła się tak radykalnie?
Wielu analityków finansowych twierdzi, że regulator utrudnia rozwój banków, które już teraz znajdują się w bardzo trudnej sytuacji z powodu pełnowymiarowej wojny w Ukrainie. Jednak sytuacja nie jest tak jednoznaczna.
Po pierwsze, od początku inwazji Rosji zmieniło się wiele przepisów dotyczących banków.
Po drugie, po względnej stabilizacji na froncie i w ogóle w działalności gospodarczej kraju, Narodowy Bank Ukrainy (NBU) zaczął przywracać tradycyjne podejście do nadzoru nad systemem, co doprowadziło do tak gwałtownego wzrostu kar.
Trzeci powód to fakt, że NBU zarabia w czasie wojny znacznie mniej, więc pilnie potrzebuje pozyskać dodatkowe środki do własnego budżetu. O ile kiedyś NBU nieźle zarabiał na refinansowaniu (udzielaniu pożyczek bankom), to w ubiegłym roku, ze względu na rosnące koszty refinansowania, banki zaczęły masowo rezygnować z tego instrumentu.
Jest jeszcze jeden powód – to wymagania międzynarodowych partnerów, dotyczące podniesienia standardów sektora bankowego. Prawnicy uważają, że NBU już zaczął karać banki na żądanie naszych europejskich i amerykańskich sponsorów, a wzrost kar wynika z braku poprawy. Przecież NBU doskonale zdaje sobie sprawę, że po likwidacji Kijowskiego Okręgowego Sądu Administracyjnego, jego następca, Miejski Sąd Administracyjny w Kijowie nie radzi sobie z dużą liczbą pozwów.
Zaskarżanie kar regulacyjnych nie jest rzeczą łatwą. Rozpatrzenie roszczeń może trwać kilka lat. Do czasu sądowej decyzji urzędnicy, którzy nałożyli kary, mogą po prostu zmienić pracę.
Eksperci wskazują kilka typów naruszeń, za które banki są karane w czasie wojny:
- z tytułu umów leasingowych, transakcji dokumentowych (faktoring, akredytywy);
- za naruszenie zasad obsługi kasowej i rozliczeniowej;
- za naruszenia umów z partnerami gospodarczymi banków (wyposażenie oddziałów, konserwacja i dostawa sprzętu itp.);
- za schematy „sprytnych” działań, umożliwiające bankom zwiększenie zysków i kapitału.
Najczęściej jednak kary pieniężne nakładane są za naruszenia dyscypliny płatniczej. Ta właśnie ta kategoria naruszeń była najczęściej karana miejsce w pierwszym kwartale tego roku. Karami objęto jednocześnie dwadzieścia banków. Gwałtowny wzrost liczby naruszeń i następujących kar przy dokonywaniu płatności przez banki, przypisuje się wprowadzonemu rok temu stanowi wojennemu.
„Zaraz po wybuchu wojny władze NBU podjęły uchwałę nr 18, która zawiera szereg ograniczeń, m.in. w dokonywaniu płatności i wypłacaniu gotówki z rachunków klientów. Niektóre z nich zostały uproszczone/anulowane, ale większość nadal obowiązuje. Na przykład, osoba fizyczna nie może wydać więcej niż 100 tys. UAH z rachunku karty za granicą lub wypłacić więcej niż 100 tys. UAH w gotówce z rachunku bankowego na Ukrainie w ciągu dnia, itp. W związku z pojawieniem się większej liczby ograniczeń na rynku płatniczym, zarówno w 2022, jak i 2023 roku wzrosła liczba naruszeń, za którymi idą kary pieniężne” – wyjaśnił Vasyl Nevmerzhytskyi, analityk finansowy NBU.
Naruszenie dyscypliny płatniczej to nie jedyny powód, dla którego NBU może ukarać bank grzywną. W wyjaśnieniu na stronie Ministerstwa Finansów regulator sprecyzował powody kar finansowych i wysokość kar:
- do 1 proc. kapitału statutowego za naruszenie przepisów prawa bankowego. Trzeba przyznać, że kara w wysokości 1 prac. kapitału statutowego to ogromna kwota. Na przykład, taka sankcja wobec Privatbanku (z kapitałem 206 mld UAH) wyniesie 2 mld UAH, Raiffeisen Banku (z kapitałem statutowym 6,2 mld UAH) – 62 mln UAH, FUIB (4,8 mld UAH) – 48 mln UAH.
- Do 1 proc. kapitału statutowego za naruszenie przepisów dotyczących ochrony infrastruktury krytycznej, cyberobezpieczeństwa i bezpieczeństwa informacji.
- Od 3 do 10 tys. wolnych od podatku minimalnych dochodów (51 tys. UAH – 170 tys. UAH) – za naruszenie przepisów regulujących działalność na rynku płatniczym.
- Od 300 do 8 tys. wolnych od podatku minimalnych dochodów (5,1 tys. UAH – 136 tys. UAH) – za naruszenie przepisów dotyczących ochrony praw konsumentów usług finansowych, w tym regulowania zaległych należności.
Eksperci rynku finansowego doszli już do wniosku, że wiele banków, które w 2022 roku zapłaciły duże grzywny i kary, wcześniej nie było objętych sankcjami finansowymi. Świadczą o tym statystyki – jeśli teraz mówimy o 20 największych płatnikach kar, to wcześniej było ich tylko 4. W przypadku niektórych kary wzrosły od zera do kilkudziesięciu milionów, co wydaje się być prawdziwą anomalią, zwłaszcza jeśli chodzi o małe struktury. Co więcej, wszystko to działo się w bardzo trudnym dla banków i całego kraju roku wojennym.
Bank Narodowy Ukrainy jest jedynym organem, który nakłada kary na banki. Zaangażowane są również inne organy regulacyjne, takie jak Komitet Antymonopolowy i Państwowa Służba Podatkowa. Jednak zdaniem ekspertów, takich spraw jest znacznie mniej niż tych inicjowanych przez NBU.
Wiktoria Czyrwa
Photo: EKATERINA BOLOVTSOVA