27 lutego 2023. W Ukrainie planują przenieść płatności za wszystkie wyroby akcyzowe wyłącznie do formatu bezgotówkowego. Jaki jest sens tego pomysłu i czy pomoże ona wyjść z szarej strefy rynkom alkoholu, tytoniu i paliw?
Z powodu rosyjskiej inwazji PKB Ukrainy spadł w ciągu ostatniego roku co najmniej o jedną trzecią. Katastrofalnie brakuje pieniędzy budżetowych na obronność i świadczenia socjalne. Dlatego Ministerstwo Finansów cały czas szuka nowych wpływów. Nadzieje na wypełnienie skarbca kosztem akcyzy nie przyniosły pożądanego rezultatu. I wymownie to potwierdzają statystyki.
Jeśli w 2021 r. od wyrobów akcyzowych wyprodukowanych w Ukrainie pobrano 83 mld UAH akcyzy, to w 2022 r. już tylko 61 mld UAH. Powodem tego są nie tylko spadające dochody i migracje, ale także fakt, że duża część rynku paliw, alkoholu i tytoniu pozostaje w „cieniu”, czyli w szarej strefie.
Według Centrum Strategii Gospodarczej, w czasie rosyjskiej inwazji dochody obywateli spadły o 21 proc., a realny poziom bezrobocia sięgnął 30 procent. W efekcie ludzie zaczęli ograniczać swoje wydatki i wpadać w pułapkę szarej strefy, w której oferują towary o 40-50 proc. tańsze niż na legalnym rynku, ponieważ nie płaci się od nich podatków i ceł.
Które branże akcyzowe straciły najwięcej na nielegalnym biznesie? Przede wszystkim branża alkoholowa. Analitycy szacują, że w ciągu ostatniego roku sprzedaż napojów alkoholowych spadła o co najmniej jedną trzecią, a w niektórych kategoriach o prawie 70 procent. Część rynku została przejęta przez fałszerzy.
Izba Obrachunkowa podała dane: roczne straty budżetowe z powodu nielegalnego rynku alkoholi i wódek wynoszą 9 mld UAH. Jej zdaniem organy państwowe nie zapewniły skutecznego systemu kontroli produkcji i obrotu alkoholem. Stworzyło to przesłanki do istnienia nielegalnego rynku alkoholu i doprowadziło do niepłacenia akcyzy do budżetu państwa.
Yuriy Soroczyński, CEO Nemiroff, generalnie uważa, że obecnie prawie 50 proc. rynku alkoholi jest w szarej strefie.
„Nadmierna fiskalizacja niektórych procesów biznesowych prowadzi do powstania szarej strefy, która sprzedaje produkt konsumentowi po cenie 35-40 UAH za butelkę, podczas gdy cena legalnego produktu to 89 UAH” – powiedział. Według niego, rynek równoległy można szacować na prawie 10-12 mld UAH.
Podobnie sytuacja wygląda na rynku wyrobów tytoniowych. Ponadto ta branża wykazuje groźną dynamikę. Najnowszy raport „Kantar Ukraina” jest oszałamiający: szary rynek wyrobów tytoniowych wzrósł prawie czterokrotnie w ciągu ostatnich dwóch lat – do prawie 20 procent. Oznacza to, że co piąty papieros jest sprzedawany nielegalnie. Według analityków rynku tytoniowego, budżet Ukrainy stracił do 19 mld UAH, które mogłyby zostać wykorzystane do wzmocnienia zdolności obronnych kraju.
W „cieniu” jest też część rynku produktów naftowych. W ubiegłym roku, z powodu działań okupantów, ceny benzyny wzrosły niemal dwukrotnie, a jej niedobór był ogromny. Te okoliczności stały się prawdziwym rajem dla podziemia gospodarczego.
Eksperci szacują, że udział szarej strefy w rynku paliw wynosi 20-23 procent. Roczne straty budżetu przekraczają 20 mld UAH.
Na alarm biją nie tylko krajowe, ale i międzynarodowe struktury biznesowe. Na przykład Amerykańska Izba Handlowa i Europejskie Stowarzyszenie Biznesu (EBA) uważają, że ignorowanie przez państwo szarej strefy może skomplikować europejską integrację Ukrainy.
„Trend jest dość rozczarowujący, zwłaszcza gdy rozpatrujemy go w kontekście członkostwa w UE, ponieważ Unia ma jasne stanowisko w tej sprawie – należy zająć się problemem nielegalnego rynku” – oświadczyło EBA.
Utrata dziesiątek miliardów hrywien w podatkach podczas wojny to kwestia bezpieczeństwa narodowego, dlatego państwo musi działać jak najszybciej. Biuro Prezydenta zapowiedziało istotne zmiany w procedurach administracji podatkowej. Po pierwsze – elektroniczna akcyza w postaci kodu QR kodu. Oznacza to, że zamiast tradycyjnego znaku akcyzy, który naklejano na paczce papierosów czy butelce alkoholu i który można było podrobić, pojawi się unikalny kod QR. Umożliwi to konsumentowi śledzenie, gdzie produkt został wyprodukowany, gdzie był przechowywany itp.
Proponuje się zmianę systemu przekazywania płatności za alkohol, wyroby tytoniowe i paliwo na format bezgotówkowy. Oznacza to, że Ukraińcy po prostu nie będą mogli kupić wyrobów akcyzowych za gotówkę. Sprzedawcy nie będą mogli uniknąć płacenia akcyzy. A to oznacza, że wszelkie zyski z takich dóbr będą pod kontrolą państwa.
Tak duże zmiany planowane są w ramach reformy podatkowej. Rostislav Shurma, zastępca szefa Biura Prezydenta, zwrócił uwagę, że podobny format był testowany w maju ubiegłego roku, kiedy większość dostawców paliw zalecała klientom płacenie kartą lub aplikacją. Według niego umożliwiło to „wybielenie” obrotu paliwem.
„Stanie się tak zarówno z tytoniem, jak i alkoholem, bo wyeliminowana zostanie możliwość niepłacenia akcyzy” – zapewnia wiceszef Biura Prezydenta.
Wiktoria Czyrwa