9 stycznia 2023. Historyczne wydarzenie w Ukrainie – po raz pierwszy w historii Prymas Cerkwi Prawosławnej Ukrainy Metropolita Kijowski i Całej Ukrainy Epifaniusz odprawił nabożeństwo bożonarodzeniowe w Ławrze Kijowsko-Peczerskiej. Stało się to możliwe po przywróceniu przez państwo własności dwóch kościołów Ławry – Soboru Święto-Uspienskiego i Cerkwi Refektarzowej.
Uroczysta modlitwa zgromadziła niespotykana dotąd liczba osób – wiernych, żołnierzy Sił Zbrojnych Ukrainy, przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego oraz dziennikarzy. Przychodziły całe rodziny, z małymi dziećmi.
Nawet ludzie „niecerkiewni” przyznali, że przybyli, bo historyczności tego wydarzenia nie sposób przecenić. Podczas nabożeństwa tradycyjnie upamiętniono wszystkich poległych żołnierzy Sił Zbrojnych Ukrainy oraz zamordowaną ukraińską ludność cywilną. Fakt, że w Ławrze Kijowsko-Peczerskiej wreszcie odśpiewano ukraińską modlitwę i nie wspomniano już o rosyjskich oprawcach z patriarchą Cyrylem na czele, wywołał u wielu osób łzy radości.
Cała Ławra Kijowsko-Peczerska jest własnością państwa. Konstrukcyjnie składa się z dwóch części oddzielonych ścianą. Górna Ławra zajmuje głównie obiekty kompleksu– muzea, galerie, Narodową Bibliotekę Historyczną. Znajdują się tu Sobór Święto-Uspienski i Cerkiew Refektarzowa. Jest też Ławra Dolna, w skład której wchodzą kościoły, jaskinie ławry, seminarium, akademia teologiczna, wydziały synodalne i oficjalna rezydencja metropolity cerkwi moskiewskiej Onufrego. W 2013 roku, za prezydentury Wiktora Janukowycza, rząd Mykoły Azarowa postanowił przekazać tej cerkwi „kompleks budowli” Ławry zgodnie z wykazem 79 pozycji do wolnego użytkowania.
Aby zgodnie z prawem przywrócić świątynie Ławry Peczerskiej na własność państwa, powołano komisję złożoną z przedstawicieli Ministerstwa Kultury, Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej i firmy prawnej Miller. Pod koniec ubiegłego roku państwo oficjalnie poinformowało Ukraińską Cerkiew Prawosławną patriarchatu moskiewskiego, że od 1 stycznia nie przedłuża już umowy na użytkowanie Soboru Święto-Uspienskiego i cerkwi refektarzowej w Górnej Ławrze.
„Od 1990 roku Sobór Święto-Uspienski Kijowsko-Peczerskej Ławry znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Cerkiew Refektarzowa jest zabytkiem architektury o randze narodowej, dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie procedury ochrony i konserwacji zabytków dziedzictwa kulturowego” – podsumował minister.
Czy cała Ławra, łącznie z jej dolnymi jaskiniami, zostanie kiedykolwiek objęta przez Prawosławną Cerkiew Ukrainy? Religioznawca Ludmiła Filipowicz mówi: „To trudna sprawa, która zależy od tego, czy patriarchat moskiewski będzie istnieć na naszym terytorium. Jeśli pozostanie, nie będzie to bardzo pokojowe współistnienie”.
Z kolei Metropolita Epifaniusz stwierdził, że współistnienie dwóch cerkwi na terenie jednej Ławry jest zjawiskiem przejściowym:
„W historii Cerkwi jest wiele precedensów, gdy na początku mogły współistnieć różne organizacje lub ludzie o różnych poglądach religijnych. Dzieje się tak teraz w odniesieniu do Ławry Kijowsko-Peczerskiej, gdzie równolegle istnieć będą dwa klasztory – jeden w ramach Cerkwi Prawosławnej Ukrainy, drugi – Patriarchatu Moskiewskiego. Stopniowo pozostanie tylko jeden klasztor”.
Zdaniem prezydenta Wołodymyra Zełenskiego bardzo ważne jest, aby szczera modlitwa za Ukrainę była głoszona w Ławrze. „Nikt więcej nie zrobi w Ławrze Kijowsko-Peczerskiej Ukrainy obcym krajem” – powiedział prezydent w swoim przemówieniu 7 stycznia.
W tym kierunku pozostaje dużo pracy. Po przywróceniu na własność państwa Ławry Kijowsko-Peczerskiej władze planują zrobić to samo z Ławrą Poczajowską w Tarnopolu. Pod koniec grudnia miejscowi deputowani głosowali za jej powrotem na własność państwa. W przeciwieństwie do „bezterminowej” dzierżawy Kijowsko-Peczerskiej, Poczajowska Ławra jest wydzierżawiona Patriarchatowi Moskiewskiemu do 2052 roku. Prawnicy twierdzą, że możliwe jest zerwanie umowy (istnieje wiele faktów łamania warunków umowy przez duchownych rosyjskiej Cerkwi), ale sprawa ta nie zostanie rozwiązana na poziomie władz lokalnych, a Ministerstwa Kultury.
Wiktoria Czyrwa