5 lipca 2021. W ostatnim dziesięcioleciu ukraińskie gorzelnictwo charakteryzowała stała tendencja spadkowa. Monopol państwowy w zakresie produkcji oraz sprzedaży produktów gorzelnianych – a raczej sposób jego stosowania w praktyce – wywołał szereg poważnych problemów na rynku.
Najważniejsze z nich to:
- niski poziom legalnej produkcji spirytusu i niewykorzystanie zdolności produkcyjnych branży (w 2019 r. relacja wynosiła: 600 mln wobec 70,5 mln litrów);
- niski poziomu produkcji spirytusu do produkcji technicznej i chemicznej oraz bioetanolu;
- wysokiego poziom energochłonności, niska wydajność produkcji i wysokie (wynoszący średnio 70 proc.) zużycie środków trwałych większości gorzelni
- niedoskonałości i sprzeczności przepisów dotyczących reorganizacji przedsiębiorstw państwowych, sprzyjające utracie kontroli Państwa nad zakładami gorzelnianymi;
- gwałtowny wzrost wielkości nielegalnego rynku spirytusu, którego udział w całym rynku szacowano na 55 proc. Według najprawdopodobniej zniżonych szacunków, w 2019 r. straty instytucji podatkowych Ukrainy wyniosły około 310 mln USD.
W celu poprawy sytuacji, jeszcze w 2010 r. podjęto decyzję o likwidacji Państwowego Koncern Ukrspyrt oraz włączenia jego aktywów i pasywów do nowo utworzonego przedsiębiorstwa państwowego Ukrspyrt (dalej PP Ukrspyrt). W trakcie wdrażania nowego modelu branży okazało się, że około połowa zakładów gorzelnianych należących do struktury koncernu miała niezakończone egzekucje sądowe, wnioski o bankructwo i/lub długi podatkowe. Zgodnie z prawem ukraińskim uniemożliwiało to przeniesienie aktywów Koncernu do nowego podmiotu. W efekcie reorganizacja z 2010 roku została zrealizowana jedynie połowicznie. Według stanu na 03.03.2021 r. tylko 41 zakładów gorzelniach przeniesiono do PP Ukrspyrt. jako wydzielone zakłady (oddziały produkcyjne) określane na Ukrainie jako tzw. MPD (= Miejsce Prowadzenia Działalności), a samy proces likwidacji Koncernu nie został do dziś zakończony i faktycznie znajduje się w zawieszeniu. „Rozgrzebana” struktura zarządzania reorganizacją Koncernu sprzyjało utarcia przez Państwo kontroli nad zakładami gorzelnianymi i była w znacznym stopniu źródłem wspomnianych wyżej patologii gospodarczych.
W 2019 w gorzelnictwie Ukrainy funkcjonowały (często tylko formalnie) 83 zakłady gorzelniane, z których:
- 41 stanowiły MPD należące do PP Ukrspyrt,
- 39 spółek gorzelnianych nadal należało do Koncernu Ukrspyrt,
- 1 przedsiębiorstwo gorzelnicze jest własnością Organu Zarządczego Sprawami Państwa tzw. „DUS”
- 2 przedsiębiorstwa gorzelnicze podporządkowanych są Ministerstwu Ochrony Zdrowia.
Zgodnie z danymi specjalnego audytu przeprowadzonego w 2019 r.:
- 40 z wspomnianych 83 zakładów kontynuowało działalność statutową,
- 43 zakłady nie prowadziło oficjalnie działalności gorzelniczej od dłuższego okresu,
Oprócz tego na Ukrainie istniały 22 zakłady gorzelniane, które ze względów technicznych nie mogłoby wznowić działalności i stanowią de facto nieczynne nieruchomości pogorzelniane. Jednocześnie, według wspomnianego audytu, spośród wszystkich MPD należących do PP Ukrspyrt tylko 20 zakładów znajdowało się w odpowiednim stanie technicznym; reszta była albo w stanie zaniedbanym, albo w ogóle nie działała.
Rewolucyjne działania w stosunku do branży zainicjowano 3 grudnia 2019 r, kiedy Rada Najwyższa Ukrainy przyjęła ustawę nr 318-IX o długiej nazwie «O wprowadzeniu zmian do ustawy Ukrainy nr 481/95-RN z roku 1995 r. „O państwowej regulacji produkcji i obrotu spirytusu etylowego, winogronowego i owocowego, wyrobów alkoholowych i tytoniowych oraz paliw” ukierunkowaną na liberalizację działalności w zakresie produkcji i obrotu spirytusem etylowym». Ustawa, której naczelnym celem jest ustanowienie na Ukrainie konkurencyjnego rynku spirytusu i wyrobów alkoholowych, weszła w życie 1 lipca 2020 r.
Nowe prawo zlikwidowało monopol państwa na produkcję spirytusu oraz otworzyło drzwi do kontrolowanej prywatyzacji branży spirytusowej. Zgodnie z ww. ustawą:
- produkcja spirytusu etylowego, spirytusu etylowego rektyfikowanego (w tym winogronowego i owocowego), destylatu zbożowego oraz bioetanolu może być prowadzona przez podmioty gospodarcze niezależnie od formy własności pod warunkiem posiadania odpowiedniej licencji (koncesji). Licencję na produkcję spirytusu mogą uzyskać tylko te firmy, które mają zainstalowane całodobowe systemy wideo nadzoru nad produkcją oraz zbytem produktów gorzelnianych. Odłączenie systemu wideo nadzoru stanowi podstawę do anulowania licencji. Przewidywany termin ważności licencji na produkcję spirytusu 5 lat. Koszt nabycia licencji na handel hurtowy spirytusem wynosi 500 000 UAH rocznie.
- Prawo obrotu hurtowego spirytusem i wyrobami alkoholowymi na rynku krajowym mają przedsiębiorstwa – niezależnie od formy własności – pod warunkiem uzyskania licencji na handel hurtowy.
- Ustawa zmienia regulacje dotyczące eksportu spirytusu i wyrobów alkoholowych. Prawo eksportu wyrobów alkoholowych mają przedsiębiorstwa wszystkich form własności pod warunkiem posiadania licencji na produkcję oraz licencji na handel hurtowy. Prawo to dotyczy eksportu spirytusu etylowego, spirytusu etylowego rektyfikowanego (w tym winogronowego i owocowego).
- Reforma również przewiduje nowe warunki importu spirytusu i wyrobów alkoholowych. Do 1 styczna 2024 r. prawo importu spirytusu etylowego, spirytusu etylowego rektyfikowanego (w tym winogronowego i owocowego) oraz wyrobów alkoholowych spirytusu mają wyłącznie przedsiębiorstwa lub organizacje państwowe, które zostały upoważnione do tego przez Gabinet Ministrów Ukrainy. Prawo to może być przyznane tylko podmiotom, które posiadają licencję na handel hurtowy. Według ustawy roczny import spirytusu nie powinien być wyższy poziomu 10% od ogólnokrajowej produkcji spirytusu.
- Na mocy przyjętej ustawy od 1 lipca 2021 r. prawo zezwala na uruchomiania nowej produkcji oraz udzielenie pozwoleń na budowę nowych przedsiębiorstw produkujących spirytus etylowy i spirytus etylowy rektyfikowany (w tym winogronowy i owocowy).
- Do 1 styczna 2024 r. producenci wyrobów spirytusowych na rynek krajowy mogą przerabiać wyłącznie spirytus wyprodukowany na Ukrainie.
- Od 1 lipca 2020 r. wprowadzono zakaz przechowywania i transportowania bioetanolu bez skażania go w 1-10% benzyną.
W uzupełnieniu do opisanych wyżej regulacji 12 sierpnia 2020 r. Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła Program Reformy i Rozwoju Przemysłu Gorzelnianego na lata 2020-2023, który przewiduje etapowe działania na rzecz demonopolizacji rynku spirytusu oraz jego rozwoju na najbliższe 3 lata. Celem Programu jest utworzenie konkurencyjnego rynku spirytusu etylowego na Ukrainie, zwiększenie efektywności jego funkcjonowania, powiększenie potencjału eksportowego branży oraz stworzenie mechanizmu kształtowania się ekonomicznie uzasadnionych cen na spirytus etylowy i wyroby alkoholowe.
Najbardziej widocznym efektem nowych regulacji stało się rozpoczęcie i szybkie zaawansowanie procesów prywatyzacyjnych branży, czemu poświęcona będzie druga cześć artykułu.
(opracował Andrzej Wrębiak)